WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI
I MŁODZIEŻY
CZĘŚĆ PIERWSZA
1. CO TO JEST CZYTANIE?
Czytanie – czynność czytania.
- w znaczeniu psychofizycznym: „techniczne” rozpoznawanie znaków;
- w znaczeniu psychologicznym: zapoznanie się z treścią, rozumienie myśli zawartych w tekście czyli przekład tych treści na własne kategorie rozumowania;
- w znaczeniu socjalno-kulturowym – forma zachowania się polegająca na twórczym uczestnictwie w pisemnej postaci komunikacji społecznej.
2. PO CO NAM CZYTANIE?
Bez umiejętności czytania nie jest możliwe funkcjonowanie we współczesnym świecie.
Dzięki niemu zdobywamy i uzupełniamy wiadomości.
Podstawowa umiejętność współczesnego człowieka to umiejętność uczenia się (nauka trwa przez całe życie).
CYTAT: „Czytanie, pisanie należą do podstawowych warunków koniecznych do bycia aktywnym członkiem społeczeństwa. Czytanie i pisanie są także umiejętnościami nieodzownymi do korzystania z nowych systemów komunikacyjnych”.
Działalność bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO
3. JAK ODBIERA KSIĄŻKĘ I CZYTANIE DZIECKO W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH SWOJEGO ŻYCIA?
(Fazy rozwoju wymienione przez Marię Przetacznikową: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1982).
I. Niemowlęctwo – pierwszy rok życia:
- Zabawa książką (książka – zabawka);
- Proste ilustracje (przedmioty jako płaskie graficzne symbole);
- Proste teksty (czytane i opowiadane);
- Ważna rola pośrednika.
II. Wiek poniemowlęcy – od 1 do 3 lat:
- Rozumie mowę otoczenia;
- Przyswaja pojęcia abstrakcyjne;
- Przechodzi od pojęć prostych do złożonych;
- Wzbogaca zasób słownictwa;
- Powraca do tych samych książek;
- Ważna rola pośrednika.
III. Wiek przedszkolny – od 3 lat do 6/7 lat:
- Wzbogaca się mowa dziecka (ilościowo i jakościowo);
- Uczy się podczas zabawy (zdolne do podejmowania zadań i wykonywania ich);
- Rozwijają się pierwsze pojęcia estetyczne;
-Pod koniec tego okresu niektóre dzieci czytają samodzielnie proste teksty;
- Ważna rola pośredników.
Książka w wieku przedszkolnym:
około 5-tego roku życia ważny jest świat fantazji;
duże zainteresowanie baśniami literackimi, legendami, podaniami;
duże zainteresowanie poezją;
ważną rolę pełnią ilustracje;
kształtuje się logiczne myślenie (zaczynają śledzić zmienne losy bohaterów);
duża wrażliwość na emocje (zmniejszenie wrażliwości, przewrażliwienie).
Rady dla rodziców:
1. Łatwiej będzie wyrobić w dziecku chęć czytania, jeżeli czytanie będzie dla niego przeżyciem dostosowanym do jego możliwości i przyjemności.
2. Staraj się czytać dziecku codziennie lub przynajmniej kilka razy w tygodniu i wyrób jednocześnie w sobie nawyk czytania:
- Codzienne czytanie dziecku dla przyjemności jest czynnością prawdziwie magiczną, zaspokaja bowiem wszystkie potrzeby emocjonalne dziecka, znakomicie wspiera jego rozwój psychiczny, intelektualny i społeczny, jest jedną z najskuteczniejszych strategii wychowania, a przy tym przynosi dziecku ogromną radość i pozostawia cudowne wspomnienia;
- Wśród atutów głośnego czytania wymieniono to, że czynność ta jest łatwa, nie wymaga przygotowania, jest przyjemna i inspirująca także dla czytającego, nic nie kosztuje, gdy korzystamy z biblioteki czy wymieniamy książki z innymi rodzicami;
- Dziecko, któremu czyta się codziennie czuje się ważne i kochane. Buduje to jego mocne poczucie własnej wartości – wewnętrzną siłę i wiarę w siebie, które wpływają na jakość jego życia co najmniej tak znacząco jak zdrowy kręgosłup czy zdrowe oczy;
- Codzienne głośne czytanie buduje mocną więź między rodzicem i dzieckiem. Więź z najbliższą osobą jest jedną z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka, warunkiem, by mogło wyrosnąć na zdrowego emocjonalnie i dojrzałego człowieka;
- Wśród kolejnych atutów głośnego czytania wymieniono - korzyści językowe i umysłowe. Dzieci, którym się czyta będą używały bogatego i pięknego języka, posiądą umiejętności ciekawej konwersacji, łatwość publicznego wypowiadania się w sposób jasny, logiczny i obrazowy, czyli wartości bardzo ważne w życiu społecznym.
3. Wybieraj książki dostosowane do zainteresowań dziecka, ładne z dobrymi ilustracjami, ponieważ fascynują je bajki. Bajki stymulują myślenie abstrakcyjne.
4. Pierwsze książki dziecka powinny być krótkie i zawierać zaledwie kilka stron. Dziecko ma bowiem wąski zakres uwagi. Ilustracje powinny być duże i mało złożone. Wiele dzieci lubi książki z samymi obrazkami, bez słów.
5. Upewnij się, czy dziecko jest w stanie zrozumieć słowa zawarte w książce.
6. Dziecko chętnie słucha czytanej książki, gdy atmosfera jest miła i przytulna.
7. Na prośbę dziecka czytaj te same książki wielokrotnie.
8. Nawet gdy dziecko nauczy się czytać samodzielnie nie zaprzestań czytania.
9. Naucz dziecko szanować książki, utrzymywać je w czystości i w dobrym stanie.
IV. Młodszy wiek szkolny – od 7 do 12-13 lat:
- przymus systematycznego nabywania wiedzy;
- proces myślowy przebiega od poznania do zrozumienia i jest odwracalny;
- nabywanie i doskonalenie umiejętności samodzielnego czytania i rozumienia przeczytanych słów;
- traci znaczenie obecność pośrednika, w końcowym okresie pośrednik jest zbędny.
Książka w młodszym wieku szkolnym:
w wyborach książek coraz większą rolę zaczyna odgrywać środowisko rówieśnicze;
zainteresowanie światem zwierzęcym;
zainteresowanie opowiadaniami opisującymi życie rówieśników;
od najbliższego środowiska przechodzą następnie do powieści przygodowych, historycznych, podróżniczych, o obcych krajach, fantastycznych, horrorów dziecięcych;
czytanie lektur szkolnych;
występuje pierwszy kryzys czytelniczy.
V. Wiek dorastania – od 12-13 lat do 17-18 lat.:
- młody człowiek niechętnie korzysta z rad dorosłych;
- kończy się rola pośrednika;
- osoby z wykształconą motywacją czytelniczą zostają aktywnymi czytelnikami;
- rozdźwięk pomiędzy lekturą dziewcząt (przyjaźń, miłość następnie powieść psychologiczna) a chłopięcą (powieści przygodowe, awanturnicze, wojenne, fantastyka itp.)
Wnioski:
1. Czytanie jest umiejętnością niezbędną we współczesnym świecie.
2. Odgrywa znaczącą rolę we wszystkich fazach rozwoju człowieka.
3. Osoby, które opanują tą umiejętność lepiej radzą sobie w życiu.
4. SPECJALIŚCI ZAJMUJĄCY SIĘ ROZWOJEM DZIECKA W SPOSÓB SZCZEGÓLNY PODKREŚLAJĄ WPŁYW CZYTANIA NA AKTYWIZACJĘ PIĘCIU OBSZARÓW KOMPETENCYJNYCH: KOMUNIKACJI, ODPOCZYNKU, INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ, KONCENTRACJI I EMOCJI.
W dzisiejszym świecie książka nie jest dla naszych dzieci ani jedynym źródłem informacji, ani głównym źródłem rozrywki. Dlaczego zatem wciąż sięgają po książki? Dlaczego nam, rodzicom, powinno zależeć, aby to robiły?
Komunikacja
Czytanie poszerza doświadczenia językowe dziecka, rozwija słownictwo, uczy wyrażać myśli i rozumieć sposoby mówienia innych ludzi. Im bogatszy język, tym sprawniejsze wyrażanie własnego zdania, lepsza umiejętność werbalizowania uczuć i potrzeb. Przeczytane w książkach historie uczą dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych, odnajdywania zależności i wyciągania własnych wniosków. Jednym słowem, czytanie kształtuje umiejętność samodzielnego myślenia i formułowania myśli – kompetencje niezbędne do właściwego funkcjonowania społecznego.
Odpoczynek
Są dzieci, które mają spore trudności ze zrelaksowaniem się, wyciszeniem i odpoczynkiem od nadmiaru stymulacji i wrażeń. Bywają przez to nadmiernie pobudzone i chaotyczne w działaniu.
Czytanie książek to jeden z najlepszych sposobów relaksu. Podróż w świat wyobraźni daje wytchnienie i tak potrzebną współczesnym dzieciom ciszę, zwłaszcza po zbyt długim oglądaniu telewizji czy graniu na komputerze.
Inteligencja emocjonalna
Samodzielne czytanie wymaga od dziecka podjęcia wysiłku oraz wytrwania w nim dla osiągnięcia celu (przeczytania książki do końca). Wyrabia w dziecku cierpliwość i umiejętność oczekiwania na nagrodę odroczoną w czasie. Nagrodę tym większą, że osiągniętą wyłącznie własną pracą. Realizowanie przez dzieci zadań z tzw. odroczonym efektem wpływa pozytywnie na rozwój ich inteligencji emocjonalnej, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania psychicznego.
Nauka samodzielnego czytania jest częścią mądrego wychowania, polegającego między innymi na stworzeniu klimatu, w którym nie wszystko musi być szybko, natychmiast. Kształtuje postawę cierpliwości, skupienia i refleksji nad tym, co się robi.
Koncentracja
Brak koncentracji u dzieci jest naturalnym zjawiskiem na jednym z etapów rozwoju. Obecnie jednak psychologowie dziecięcy, wychowawcy, a także rodzice napotykają coraz większe trudności w pracy z dzieckiem nad umiejętnością skupiania uwagi. Wynika to z rosnącej liczby bodźców, jaka otacza nas w codziennym życiu. Dzieci bywają niespokojne i nadmiernie pobudzone. Nieumiejętność skupienia się na rzeczach istotnych sprawia, że stają się niepewne siebie i trudno znoszą porażki.
Ćwiczenie koncentracji uwagi to bardzo trudne zadanie, ale niezbędne do prawidłowego rozwoju intelektualnego. Rodzice i bliscy dorośli powinni wspierać dzieci we wszystkich aktywnościach, które pomagają wydłużać czas koncentracji, szczególnie na tych zadaniach, które wymagają niepodzielności uwagi. Jedną z takich aktywności jest właśnie nauka czytania.
Emocje
Treść książki często staje się pretekstem do rozmowy z rodzicami czy rówieśnikami na ważne dla dziecka tematy.
Czytanie odpowiednich książek jest polecane jako forma leczenia psychoterapeutycznego dzieci nieśmiałych, nadmiernie agresywnych, z szeroko pojętymi trudnościami w rozwoju emocjonalno-społecznym. Książka może pomóc zarówno w poznaniu sytuacji, z którymi dziecko się nie zetknęło, jak też posłużyć za temat rozmowy o trudnych emocjach, których samo doświadcza. Czytanie uczy empatii i wrażliwości.
Wspierajmy, cieszmy się z postępów, czytajmy!
Nie ma wątpliwości, że czytanie jest niezbędne dla rozwoju naszych dzieci. Na szczęście stanowi jedną z niewielu konieczności życiowych, która jest zarazem przyjemna. Sprzyja harmonijnemu rozwojowi intelektualnemu i emocjonalnemu oraz, co najważniejsze dla samego czytelnika, przynosi mnóstwo frajdy!
Jako rodzice kibicujmy naszym dzieciom w tej nauce. Zamiast sprowadzać czytanie do kolejnej metody stymulującej rozwój dziecka, spróbujmy traktować je jak wartościową zabawę lub rozrywkę, którą przecież w gruncie rzeczy jest.
Nauczmy się uznawać za sukces każdą sytuację, w której nasze dziecko samo sięga po książkę: ogląda okładkę, ilustracje, czyta pierwsze słowa, a potem zdania. Propagujmy takie zachowania, okazując zainteresowanie, rozmawiając z dzieckiem o tym, co właśnie obejrzało i przeczytało.
Pamiętajmy też, aby nigdy nie traktować czytania jak kary! Z praktyki zawodowej wiem, że niektórym rodzicom zdarza się, w odpowiedzi na złe zachowanie dziecka, stosować wariant kary „nie ma telewizji – będziesz czytać!”. Kto polubi coś, co musi robić za karę?
Kupując dzieciom zabawki edukacyjne i zapisując je na zajęcia mające rozwijać ich zainteresowania, czasem chyba zapominamy, że czytanie książek także zaspokaja wiele dziecięcych potrzeb, a nam rodzicom ułatwia życie. Umożliwienie dziecku kontaktu z książką nie wymaga przymusu ani nacisku, pozbawione jest trudności organizacyjno-logistycznych, a dzięki niewielkim nakładom finansowym (chwała bibliotekom) książka znajduje się wprost na wyciągnięcie ręki.
Czytanie książek nie jest lekarstwem na wszystkie trudności naszych dzieci w nauce, ale niewątpliwie jest jednym z najlepszych sposobów na ich uniknięcie. Powtórzę jednak raz jeszcze: czytanie to także świetna zabawa!
5. 17 ZALET KSIĄŻKI:
1.Książka pomaga nam rozwijać język i słownictwo. Uczy nas wyrażać myśli i rozumieć innych.
2.Książka rozwija myślenie. Dostarcza nam pojęć myślowych i nowych idei, rozszerza naszą świadomość i nasz świat.
3.Książka pobudza fantazję, uczy budować obrazy w wyobraźni.
4.Książka dostarcza nam wiedzy o innych krajach i kulturach, o przyrodzie, technice, historii, o tym wszystkim, o czym chcielibyśmy dowiedzieć się czegoś więcej.
5. Książka rozwija nasze uczucia i zdolność do empatii. Wyrabia w nas umiejętność wczucia się w czyjąś sytuację.
6. Książka dodaje sił i zapału. Dostarcza nam rozrywki i emocji. Może rozśmieszyć lub zasmucić. Może pocieszyć i wskazać nowe możliwości.
7. Książka może stawiać pytania, które angażują i pobudzają do dalszych przemyśleń.
8. Książka uczy nas etyki. Skłania do namysłu nad tym, co słuszne, a co nie, co dobre, a co złe.
9. Książka może wytłumaczyć rzeczywistość i pomóc w rozumieniu zależności.
10. Książka może udowodnić, że często pytanie ma więcej niż jedną odpowiedź, że na problem da się spojrzeć z różnych stron. Może podpowiedzieć inne sposoby rozwiązywania konfliktów niż przemoc.
11. Książka pomaga nam zrozumieć siebie. Odkrycie, że są inni, którzy myślą jak my, że mamy prawo do swoich odczuć i reakcji, umacnia nasze poczucie własnej wartości.
12. Książka pomaga nam zrozumieć innych. Lektura książek pisarzy z innej epoki, innego świata, i odkrywanie, że ich myśli i odczucia nie różnią się od naszych, buduje tolerancję dla innych kultur i zapobiega uprzedzeniom.
13. Książka jest naszym towarzyszem w samotności. Łatwo wziąć ją ze sobą i czytać gdziekolwiek. Z biblioteki można ją wypożyczyć za darmo i nie trzeba podłączać jej do prądu.
14. Książka jest częścią naszego dziedzictwa kulturowego. Dzięki niej mamy wspólne doświadczenia i punkty odniesienia.
15. Dobra książka dla dzieci, którą można czytać na głos, przynosi radość dzieciom i dorosłym. Buduje pomost między pokoleniami.
16. Książka dla dzieci to pierwsze spotkanie z literaturą - nieograniczonym światem, z którego czerpiemy przez całe życie. To bardzo ważne spotkanie, gdyż, jeśli nie zostanie zmarnowane, pokaże, ile może dać dobra literatura.
17. Literatura dziecięca wzbogaca kulturę kraju. Daje pracę wielu ludziom: pisarzom, ilustratorom, wydawcom, redaktorom, drukarzom, recenzentom, księgarzom, bibliotekarzom... Literaturę dziecięcą można również eksportować przynosząc krajowi dochód i uznanie za granicą.
CZĘŚĆ DRUGA
Wszyscy chcemy, aby nasze dzieci wyrosły na mądrych, dobrych i szczęśliwych ludzi. Jest na to sposób – czytajmy dzieciom i zachęcajmy do samodzielnego czytania!
Na pewno każdy rodzic chce przekazać swojemu dziecku to, co najlepsze. Chce, aby dobrze się rozwijało, nie miało problemów w przedszkolu, szkole, a na swojej drodze spotykało samych życzliwych ludzi. Aby tak się stało wcale nie trzeba stosować nowoczesnych metod lansowanych w wielu podręcznikach dla rodziców – trzeba skorzystać z najprostszego sposobu wpływającego na osobowość dziecka – należy zachęcić dziecko do czytania książek. Wiele dorosłych ludzi choć umie czytać, nie czyta. Dlaczego? Ponieważ nawyk i potrzeba czytania lektury muszą powstać w dzieciństwie. Czytanie książek jest zatem jedną z pierwszych inwestycji w rozwój dzieci. To właśnie w książce nasz maluch znajdzie wskazówki, w jaki sposób zbudować swój własny system wartości.
Każde dziecko bez względu na wiek powinno mieć codzienny kontakt z książką,
a obok każdego dziecka powinien być dorosły który poczyta mu w ciągu dnia lub przed snem. Oto siedem najważniejszych zalet czytania wpływających na rozwój osobowości dzieci:
1. Czytanie na głos niemowlęciu stymuluje rozwój jego mózgu. Zanim małe dziecko nauczy się mówić – najpierw uczy się rozumieć mowę, czyli tworzy tzw. Słownik bierny. Ta prawidłowość jest związana z kolejnością dojrzewania poszczególnych ośrodków w mózgu odpowiedzialnych za rozumienie oraz artykułowanie mowy. Nauka mowy rozpoczyna się więc tak naprawdę od momentu kiedy niemowlę zaczyna być otaczane mową.
2. Czytanie kilkulatkowi rozbudza w nim ciekawość świata i pomaga mu zrozumieć siebie i innych. Wzory zachowań bohaterów bajkowych są przyjmowane przez najmłodszych bezkrytyczne – często możemy zaobserwować, że maluch odtwarza zachowanie ulubionej postaci bajkowej. Utożsamia się z postacią głównego bohatera; towarzyszy mu w wędrówce ,razem z nim przeżywa radość, strach, smutek czy ból. nawiązuje przyjaźnie, stawia czoła wrogom, odpoczywa, bawi się. Dzieci szybko uczą się poprzez przykład – naśladując. Dzięki tej identyfikacji zapoznaje się z całą gamą emocji, uczuć i postaw. Uczy się zachowań społecznie akceptowanych oraz tych, które są potępiane.
3. Czytanie stymuluje rozwój mowy i usprawnia pamięć. Książki ubogacają tak bierny (rozumienie) jaki czynny (mowa) słownik dziecka, poszerzając wiedzę o świecie i pomagając w ten sposób odnosić sukcesy w przedszkolu i w szkole. Czytanie pomaga także w przezwyciężaniu dysleksji. Dzieci zapoznając się z bogactwem języka literackiego nabywają umiejętność poprawnego wysławiania się, mobilizuje do tworzenia własnych opowiadań i wierszy.
4. Czytanie kształtuje wrażliwość moralną dziecka. Dzieci którym rodzice regularnie czytają szybciej się rozwijają, łatwiej przyswajają wiedzę o świecie i ludziach, a także czują się bezpieczne i kochane. Świadczy o tym min. jego żywa reakcja kiedy słuchając opowiadania śmieje się, płacze a czasem nieruchomieje w momentach napięcia.
5. Książki kształtują pozytywny obraz siebie. Dziecko czytając wraz z rodzicem może pochwalić się swoją wiedzą. Chętniej będzie uczyło się i poznawało nowe pojęcia – ma to wpływ na ogólny rozwój społeczny dziecka. Książka zaspokaja potrzebę informacji i wzbogaca zasób wiadomości, zaś ilustracje w książkach ułatwiają tworzenie wyobrażeń o miejscach odległych i niedostępnych w codziennym życiu.
6. Czytanie odpowiada również za budowanie szczególnego rodzaju więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami a dziećmi. Wspólne czytanie jest szczególną formą spędzania czasu z dzieckiem. To przynosi zarówno „korzyści natychmiastowe” jak i procentuje na przyszłość. Dzięki czytaniu cała rodzina może wspólnie spędzać czas, a przeczytane treści mogą stanowić pretekst do wspólnych rozmów.
7. Wspólne głośne czytanie z dzieckiem pomoże mu pokonać wiele problemów wieku dorastania. Literatura daje wsparcie w zmaganiu z różnymi problemami. Ukazuje różnorodne wzorce myślenia. Ogromną rolę odgrywają tutaj bajki terapeutyczne. Jest to literatura powszechnie znana i dostępna. Według Marii Molickiej znanej bajkoterapeutki, jest ona ważną metodą wspierania i oddziaływania terapeutycznego we wczesnych okresach rozwoju dziecka .Może pomóc w efektywnym radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi takimi jak: frustracje, lęki, niska samoocena, uzależnienia. Taka literatura kompensuje niezaspokojone potrzeby oraz wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości. Ale w głośnym czytaniu chodzi tak naprawdę o to, aby poświęcić dziecku swój czas, uwagę, a przy tym miłość.
Codzienne czytanie:
• Zapewnia emocjonalny rozwój dziecka
• Rozwija język, pamięć i wyobraźnię
• Uczy myślenia, poprawia koncentrację
• Wzmacnia poczucie własnej wartości dziecka
• Poszerza wiedzę ogólną
• Ułatwia naukę, pomaga odnieść sukces w szkole
• Uczy wartości moralnych, pomaga w wychowaniu
• Zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputerów
• Chroni przed zagrożeniami ze strony masowej kultury
• Kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie
Umberto Eco powiedział: „kto czyta książki, żyje podwójnie”. Jeżeli więc nie chcemy, aby nasze dziecko żyło w jednowymiarowym świecie pozbawionym prawdziwych emocji, zróbmy wszystko by polubiło literaturę, aby sięgał po książkę w sposób spontaniczny, pozbawiony presji i przymusu.
Dlaczego czytanie jest dzisiaj ważniejsze niż kiedykolwiek w przeszłości?
Wiele dzieci bez umiaru korzysta z komputera, smartfonów itp. Dla wielu z nich jest to najatrakcyjniejsza forma spędzania wolnego czasu. Żyjemy w cywilizacji telewizyjnej; badania naukowe wykazują:
- szkodliwość zdrowotną nadmiernego oglądania telewizji przez dzieci
- telewizja nie rozwija u dzieci myślenia i skraca ich podział uwagi
- wiele programów wywołuje lęki i niepokój oraz znieczula na przemoc.
- świat jest coraz bardziej skomplikowany, lawinowo przyrasta ilość informacji, rozwój wiedzy i rynku pracy następuje coraz szybciej – ludzie, którzy nie czytają , nie nadążają za tymi zmianami zostają zepchnięci na margines współczesnego życia.
Pamiętajmy, że czytanie jest proste, bezpłatne i dzieci je uwielbiają!
- nie potrzeba tytułów naukowych, ani drogiego sprzętu, by czytać dzieciom;
- książki można wypożyczać, wymieniać, a także kupować na przecenach
- nie trzeba dobrej dykcji, by być najlepszym nauczycielem czytania dla swego dziecka.
Czytanie jest swego rodzaju antidotum przeciwko wielu niepożądanym wpływom dla umysłu i psychiki dziecka ze strony współczesnej cywilizacji.
